Olsztyn – serce Warmii
Olsztyn to największe miasto województwa warmińsko-mazurskiego położone nad rzeką Łyną w północnej Polsce. Pierwotnie założony w XIV wieku pod panowaniem zakonu krzyżackiego, po raz pierwszy znalazł się pod polską kontrolą na mocy traktatu toruńskiego w 1466 roku. Wraz z I rozbiorem Polski w 1772 roku Olsztyn stał się znów pruski do końca II wojny światowej, kiedy został zwrócony Polsce zgodnie z umową poczdamską.
Do najważniejszych zabytków miasta należą średniowieczne Stare Miasto i konkatedra św. Jakuba (dawny kościół parafialny św. Jakuba), której historia sięga ponad 600 lat. Malowniczy rynek jest częścią Europejskiego Szlaku Gotyku Ceglanego, a konkatedra uważana jest za jeden z najwspanialszych zabytków architektury gotyckiej w Polsce.
W otoczeniu przyrody koniecznie wybierz się na wycieczkę nad jezioro Ukiel. Zaledwie kilka kilometrów od centrum miasta znajduje się największe jezioro w Olsztynie, które nadaje temu miastu przydomek „Pojezierza”.
Zabytki Olsztyna – co należy zobaczyć?
Miasto to słynie z wielu ciekawych miejsc oraz niepowtarzalnych atrakcji, jednak, które zabytki Olsztyna trzeba zobaczyć?
Zamek Kapituły Warmińskiej
Zamek olsztyński, czyli Zamek Kapituły Warmińskiej jest najstarszą budowlą w mieście. Został zbudowany w XIV wieku i pierwotnie składał się z dwóch skrzydeł. Badania archeologiczne dowodzą, że twierdza została zbudowana od podstaw, na surowym kawałku ziemi, na którym nie znaleziono żadnych śladów wcześniejszego osadnictwa. Zamek należał do kapituły diecezji warmińskiej, która wraz z biskupem warmińskim do 1454 roku podlegała wojskowej opiece Zakonu Krzyżackiego. Z tego powodu zamek odgrywał dość ważną rolę w czasie wojen krzyżackich z Polską.
Mikołaj Kopernik przebywał na zamku jako administrator majątku kapitulnego w latach 1516-1519 i 1520-1521. Mieszkał w skrzydle północno-wschodnim, w dużej izbie z widokiem z dwóch okien na rzekę Łynę i młyn zamkowy. Trzecie okno wychodziło na dziedziniec zamkowy. Jedne drzwi prowadziły na deptak muru zamkowego, a drugie do kancelarii. Na początku XVI wieku oba pomieszczenia otrzymały piękne kryształowe sklepienia, które były raczej niskie, ale czterysta lat później podwyższono je poprzez obniżenie podłogi. W tym miejscu znajduje się nadal tablica astronomiczna, którą stworzył Kopernik.
W 1945 roku zamek stał się siedzibą Muzeum Mazurskiego, przemianowanego później na Muzeum Warmii i Mazur. Zwiedzający mogą obejrzeć reprezentacyjne piętro skrzydła północnego, w tym takie pomieszczenia jak izba mieszkalna zarządcy zamku, kancelaria, refektarz i stara kaplica. Na piętrze widzą magazyn i górną kondygnację obronną zamku. Kolejnym obiektem udostępnionym do zwiedzania jest narożna strażnica, z której każdy może podziwiać widoki na miasto. Dziś zamek jest popularnym miejscem koncertów, wystaw plastycznych, wykładów, sesji naukowych, pokazów filmowych (przykładem są cykliczne letnie spotkania zwane Czwartkami z Kopernikiem, koncerty olsztyńskiego zespołu kameralnego Pro Musica Antiqua, cykl spotkań Biografie). Muzeum w Olsztynie znane jest z niekonwencjonalnych form zwiedzania. W określone dni lub noce odwiedzający mogą zajrzeć do pomieszczeń, które zazwyczaj są zamknięte dla publiczności; mogą przymierzyć średniowieczną zbroję lub kostium.
Konkatedra św. Jakuba
Kościół katedralny św. Jakuba Starszego znajduje się w obrębie starówki w sąsiedztwie murów miejskich i w przeszłości mógł pełnić funkcję obronną. Budowano go etapami od 1380 do 1445 roku i ostatecznie ukończono w obecnym kształcie na początku XVII wieku. Budynek wzniesiony na planie prostokąta z cegły ceramicznej, z nawą główną i dwoma nawami bocznymi, halowy, bez wydzielonego prezbiterium. Sklepienie późnogotyckie pochodzi z końca XVI wieku. W tym samym czasie (1562-1596) dobudowano wieżę. Piotr Olszewski zaprojektował kaplice flankujące wieżę w 1721 roku.
Wystrój wnętrz to głównie nowy gotyk. Starsze elementy to: w lewej nawie tryptyk późnogotycki z początków XVI wieku, ołtarz główny i ambony w stylu neogotyckim. W kaplicy baptysterium barokowy XVIII w. obraz Matki Boskiej Różańcowej w otoczeniu św. Katarzyny Sieneńskiej i św. Dominika. Początkowo kościół był kościołem parafialnym św. Jakuba Starszego, patrona miasta wyniesionego później do rangi wspólnej katedry.
Park Podzamcze
Park Podzamcze (zwany też Parkiem Zamkowym) to jeden z największych parków w Olsztynie, położony na Starym Mieście, nad rzeką Łyną, wokół pozostałości dawnych murów miejskich i – jak sama nazwa wskazuje – tuż przy zamku. Ma niepowtarzalny klimat, który doceniają zarówno mieszkańcy, jak i turyści. W parku znajduje się popiersie Mikołaja Kopernika oraz głaz narzutowy poświęcony pamięci Seweryna Pieniężnego. Na uwagę zasługują również wolnostojące rzeźby olsztyńskich artystów, m.in. „Syrenka z długim ogonem”, „Wiosna” i „Łyna”. Znajdują się tu również dwie fontanny ozdobione dziełami rzeźbiarskimi: „Symfonia ptaków” Ryszarda Wachowskiego i Antoniego Szczypczyńskiego oraz „Dziecko na rybce” Balbiny Świtycz-Widackiej. Park jest zróżnicowany, częściowo otoczony wysokimi skarpami i poprzecinany alejkami spacerowymi leżącymi na różnych poziomach. Oś parku tworzy koryto rzeki, nad którym oprócz mostów drogowych zbudowano kilka kładek. W pobliżu zamku, przegradzając rzekę, znajduje się próg zwany „Niagarą”.
Rynek na starym mieście i Stary Ratusz
Pierwotnie rynek olsztyński pełnił jedynie rolę handlową i gospodarczą. W miejscu późniejszego ratusza znajdowały się kramy i chaty handlowe, a także browar mieszczański. Niekiedy przypuszczano, że ratusz powstał w XIV wieku za życia Jana z Łajs, pierwszego sołtysa i założyciela olsztyńskiego miasta, po lokacji miasta w 1353 roku, ale najprawdopodobniej siedziby władz miejskich władze powstały dopiero po ustanowieniu burmistrza w 1500 roku.
Budynek ratusza przetrwał średniowiecze bez strat, gdyż Olsztyn poddał się bez walki, gdy wojska polskie maszerowały na Krzyżaków w 1410 i 1414 roku. Podobnie w 1454 roku podczas wojny trzynastoletniej mieszczanie poddali się komturowi elbląskiemu Henrykowi von Plauen. W wyniku tego konfliktu Olsztyn i cała Warmia znalazły się w granicach królestwa polskiego.
Parter budynku, o znacznie skromniejszym wystroju, pełnił funkcje handlowe, bagate dekoacje podłóg na piętrze sugerują, że było to miejsce reprezentacyjne z pomieszczeniami, wśród których była najważniejsza – salą posiedzeń rady. Kondygnacje łączyły drewniane schody, umieszczone w sieni po wschodniej stronie. Pomieszczenia parteru oświetlane były małymi otworami okiennymi z łukiem półkolistym. Większe okna zastosowano na poziomie podłogi. Budynek ogrzewał piec typu hypocaustum, którego kanały umieszczone w ścianach rozprowadzały ogrzane powietrze do poszczególnych pomieszczeń.
Do dziś zachowały się gotyckie mury północna, wschodnia i południowa. Wielką wartość historyczną mają również średniowieczne piwnice, znajdujące się w skrzydle południowo-zachodnim. Niestety obecnie są niedostępne, ponieważ po II wojnie światowej zostały pokryte żużlem. Budynek Ratusza Staromiejskiego jest obecnie siedzibą Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej.
Jakie muzea Olsztyna trzeba zobaczyć?
Zabytki to nie wszystko. Oto najciekawsze muzea Olsztyna, które trzeba koniecznie zobaczyć!
Muzeum Nowoczesności
Centrum Technologii i Rozwoju Regionalnego „Muzeum Nowoczesności” znajduje się w zabytkowym Tartaku Rafaelsohna, przylegającym do Parku Centralnego. Eksponaty muzealne związane są z rozwojem przemysłowym Olsztyna i okolic. Zwiedzający dowiedzą się m.in., jak powstawały przedmioty, budowano domy, jak ludzie komunikowali się i poruszali w XIX i XX wieku. W muzeum ukazane jest również życie codzienne dawnych mieszkańców miasta. Wystawy uzupełniają interaktywne multimedia.
Cechą charakterystyczną muzeum jest wysoki, zabytkowy komin, odrestaurowany podczas rewitalizacji budynku w latach 2012 - 2013. Został przeniesiony z cegielni w Rozogach i został zainstalowany w miejscu dawnego komina tartacznego. Budynek muzeum jest jedynym zachowanym budynkiem pierwszej przemysłowej dzielnicy Olsztyna. W przeszłości istniały tu trzy inne tartaki, dwa browary, fabryka maszyn z odlewnią żeliwa, gazownia miejska i fabryka chemiczna.
Dom Gazety Olsztyńskiej
Dom Gazety Olsztyńskiej powstał w 1992 roku. Siedziba główna mieści się w zrekonstruowanym budynku, w którym w latach 1920-1939 mieściła się redakcja i druk zasłużonego dla polskiej historii regionu, wyłącznie polskiego Warmińska gazeta wydana od 1886 r. – „Gazeta Olsztyńska”. Muzeum ma charakter regionalny. Gromadzone przez nią kolekcje, a także prezentowane wystawy związane są przede wszystkim z historią Warmii i Olsztyna, a także z historią druku.
W swoich zbiorach Muzeum posiada prawie osiem tysięcy obiektów. Do najcenniejszych należą pamiątki związane z właścicielami wydawnictwa „Gazeta Olsztyńska” – rodziną Pieniężnych, a także z samą gazetą. Są to rodzinne fotografie, zegarek z wygrawerowaną dedykacją Seweryna Pieniężnego (1890–1940), czcionki z drukarni oraz unikatowe egzemplarze „Gazety Olsztyńskiej”, w tym jedyny zachowany oryginał z 1915 roku. Nie mniej zajmujące i cenne są przedmioty związane z historią Warmii: kronika kościoła w Bartołtach Wielkich (1883–1901), statut Towarzystwa wstrzemięźliwości od palonych napojów w diecezji warmińskiej (1852), pocztówka z korespondencją z okresu plebiscytu 1920, pieczęć Związku Polaków w Niemczech. Niezwykle cenny jest pamiętnik robotnika przymusowego pracującego na terenie Prus Wschodnich w czasie II wojny światowej. Dużą wartość edukacyjną mają zestawy fotografii, dokumentów i pamiątek po Marii Zientara-Malewskiej (1894–1984) – poecie, pisarce, działaczce warmińskiej.
Zbiory uzupełniają – datowane głównie na początek i pierwszą połowę XX wieku – maszyny, urządzenia i urządzenia stanowiące wyposażenie drukarni, w tym m.in.: linotypia, aparatura odlewnicza do stereotypów metalowych, ręczna odbitka próbna, prasa sztancująca, kalandra, składarko-półki, płyty fotograwiurowe, a także osprzęt introligatorski: zszywarka drutem, gilotyna, perforator, nożyczki i czcionki introligatorskie.
